„Þar til þú gerir hið ómeðvitaða meðvitað, mun það stjórna lífi þínu og þú munt kalla það örlög.“
— Carl Jung
Hinn óséði drekaskuggi
How to Train Your Dragon virðist við fyrstu sýn vera ævintýramynd fyrir börn, saga um ungan víking sem myndar óvænt tengsl við dreka sem allir óttast. En undir þessu heillandi yfirborði leynist dýpri sálfræðileg merking. Myndin speglar ferli sem sálfræðingurinn Carl Jung kallaði samþættingu skuggans (shadow integration), þar sem einstaklingurinn horfist í augu við bældar og óæskilegar hliðar sjálfsins með það að markmiði að þroskast og verða heil manneskja.
Í myndinni tákna drekarnir bældar hliðar: kraft, ótta, dýrslegar hvatir og frumstæða reiði. Samfélagið í Berk hefur lært að óttast þetta allt. En skugginn birtist ekki aðeins í drekunum, heldur líka í því hvernig samfélagið bregst við Hikkup, sem er sá eini sem byrjar að sjá hlutina með nýjum augum, treysta innsæinu og rjúfa mynstrin sem samfélagið heldur við.
Samfélagið og sameiginleg dulvitund
Víkingasamfélagið í Berk stendur fyrir sameiginlegu dulvitundina (collective unconscious), arfleifð hugsana, viðhorfa og viðbragða sem eru svo djúpt rótgróin að enginn efast um þær. Þar ríkir samstaða um að drekar séu illir, að stríð gegn þeim sé dyggð og að sú hefð að drepa þá sé æðsta gildið.
En þessi samstaða byggir ekki á meðvitaðri ígrundun heldur á ómeðvituðum forsendum sem enginn hefur dregið fram í dagsljósið. Enn sem komið er.
Aðskilnaður Hikkups frá samfélaginu og innri togstreita verða óhjákvæmileg. Þegar hann byrjar að spyrja spurninga og treysta eigin innsæi, rekst hann á samfélagið í kringum sig. Þetta er eðlileg afleiðing þess að stíga út úr sameiginlegum draumi. Hann mætir mótspyrnu.
Sveitin hafnar því sem hún skilur ekki. Ekki af illvilja, heldur vegna þess að hún er enn sofandi. Hikkup fer í gegnum djúpa innri sjálfsleit. Hann efast um eigin innsæi, því allir í kringum hann lifa enn í skuggum menningarlegrar blindu.
Vöknun Hikkups sem einstaklingsferli
Í miðjum átökum milli hefðar og innsæis tekur Hikkup fyrstu skrefin í því sem Jung kallaði einstaklingsvæðingu (e. individuation), ferli þar sem einstaklingurinn skilur sig frá ómeðvituðum normum samfélagsins og fer að móta eigin sjálfsmynd.
Ferlið hefst ekki með látum, heldur í kyrrlátu augnabliki, þegar Hikkup getur ekki drepið drekann sem honum hefur verið kennt að hata.
Fundur hans við drekann Tannlausa er táknrænn. Hann stendur frammi fyrir því sem honum hefur verið kennt að óttast, en finnur innra með sér að eitthvað annað býr þar að baki. Í stað þess að ráðast á drekann, ákveður hann að hlusta. Þetta markar upphaf umbreytingarinnar.
Tannlaus verður spegill. Hann er ekki aðeins bandamaður, heldur tákn þess krafts sem Hikkup bældi innan í sér, og nú þarf að læra að temja, ekki afneita.
Traust fremur en yfirráð
Í hefðbundnum hetjusögum er drekinn eitthvað sem þarf að sigra. Hann táknar hættu, óreiðu og bælda ógn sem hetjan verður að fella til að öðlast völd eða virðingu. En Hikkup fer aðra leið. Hann reynir ekki að sigra drekann, heldur að skilja hann. Umbreytingin á sér stað í gegnum traust og innsæi, ekki yfirráð.
Með því að sýna Tannlausum virðingu og næmni lærir Hikkup einnig að horfast í augu við eigin skugga. Það sem áður virtist óvinur verður hluti af honum sjálfum, orka sem hann getur nýtt.
Þetta endurspeglar hugmynd Jungs um að skugganum þurfi ekki að útrýma heldur samþætta. Ef við afneitum honum mun hann stjórna okkur í skuggum. En ef við hlustum á hann og lærum að þekkja hann, opnast leið að meiri sjálfsvitund og innri friði.
Hikkup temur ekki drekann með valdi heldur með trausti. Hann lærir að sjá fegurð þar sem áður var ótti. Og þar felst hinn raunverulegi styrkur.
Vöknun einstaklingsins og samfélagsins
Sagan um Hikkup og Tannlausan endurspeglar ekki aðeins innra ferðalag einstaklings heldur einnig það sem kallað hefur verið mikil vöknun (e. The Great Awakening) sem margir telja að eigi sér stað víða í heiminum í dag. Eins og samfélagið í myndinni bregst við umbreytingu Hikkups með ótta og vantrú, sjáum við hvernig nútímasamfélag glímir við nýja tegund meðvitundarvakningar.
Sífellt fleiri leita inn á við í leit að merkingu, sjálfsþekkingu og tengingu við eitthvað dýpra. Andlegt efni hefur aldrei verið aðgengilegra. Röddum eins og Eckhart Tolle, Wayne Dyer, Alan Watts, Rupert Spira og Sadhguru, og hlaðvörpum eins og Before School, Know Thyself og The Alchemist, hefur fjölgað mikið á samfélagsmiðlum og YouTube.
En eins og í sögunni fylgir þessari vakningu oft mótspyrna. Margir upplifa reiði, einmanaleika, vantrú frá umhverfi sínu og klofningu milli þess sem er venjulegt og þess sem hjartað kallar á. Þetta eru eðlilegir vaxtarverkir á leiðinni inn á nýja meðvitund. Hikkup stendur frammi fyrir þessu vali, rétt eins og margir í dag: að fylgja innsæinu eða halda sér innan ramma samfélagsins.
Myndin endar á því að nýr heimur opnast þegar samfélagið sér nýja betri leið. Sá sem áður var einangraður fyrir innsýn sína verður brú milli heima. Það er vonin sem býr líka í samtímanum. Að með því að horfast í augu við skuggann og samþykkja hann skapist nýr skilningur, ekki bara fyrir einstaklinginn heldur fyrir samfélagið allt.
Að temja sjálfan sig og verða heill
How to Train Your Dragon er ekki bara saga um vináttu drengs og dýrs. Hún er myndlíking fyrir umbreytingu sem á sér stað þegar við hættum að flýja skuggann, lærum að hlusta á hann og loks temja hann.
Carl Jung sagði að við verðum aðeins heil þegar við samþykkjum þann hluta okkar sem við höfum hafnað. Hikkup gerði einmitt það. Og með því umbreytti hann ekki aðeins sjálfum sér, heldur varð hann öðrum innblástur til að feta sömu leið og rísa.
Innra með okkur öllum býr dreki.
Ætlum við að flýja hann, berjast við hann eða temja hann?